آیه اعتداء
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | اعتداء |
| واقع در سوره | بقره |
| شماره آیه | ۱۹۴ |
| جزء | ۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| موضوع | فقهی - اخلاقی |
| درباره | مشروع بودن پاسخ به دشمنِ متجاوز، حتی در ماه حرام |
آیه اِعْتِداء صد و نود و چهارمین آیه سوره بقره درباره مشروع بودن پاسخ به دشمنِ متجاوز، حتی در ماه حرام. در اسلام، جنگ در چهار ماه قمری حرام است. از این آیه در فقه، قاعده اعتداء استنباط شده که در بابهای مختلف فقهی مورد استفاده است.
متن آیه
الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ ۚ فَمَنِ اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ(۱۹۴) |
ماه‌های حرام را در مقابل ماه‌های حرام قرار دهید، که اگر حرمت آن را نگاه نداشته و با شما قتال کنند شما نیز قصاص کنید. هر که به ستم بر شما دست دراز کند او را از پای در آورید به قدر ستمی که به شما رسانده است، و از خدا پروا کنید و بدانید که خدا با پرهیزکاران است.
|
مفهوم‌شناسی
واژه اعتداء برگرفته از کلمه عدو به‌معنای تجاوزگری به انگیزه سیطره‌یافتن معنا شده است.
آیه اعتداء آیه ۱۹۴ سوره بقره درباره مشروع بودن تقابل با دشمن تجاوزگر در ماه‌های حرام است.
ماه‌های حرام به چهار ماه محرم، رجب، ذی القعده و ذی‌الحجه گفته‌اند که جنگیدن در آن حرام دانسته شده، اما جنگ دفاعی در این چند ماه بنابر این آیه جایز و مشروع دانسته شده است.
آیه به این نکته اشاره دارد که شکستن حرمت هر چیزی که در دین حرمت دارد از جمله ماه حرام، خانه خدا، جان، آبرو باعث میشود قصاص و تلافی کردن مشروع باشد.
شأن نزول
در سال ششم هجرت که پیمان صلح حدیبیه امضا شد پیامبر(ص) و اصحاب برای شرکت در مراسم حج به منطقه حدیبیه رسیدند. مشرکان در آن‌جا با اهانت به پیامبر و اصحاب و پرتاب سنگ و تیر به آنان، مانع ورود مسلمین به مکه شدند. به تلافیِ این رفتار مشرکان و عدم رعایت حرمت ماه ذی القعده، این آیه نازل شد.
قاعده فقهی
آیه اعتدا در ابواب متعدد فقهی از جمله حج، جهاد، قصاص، غصب و بیع مورد استناد قرار گرفته است. از این آیه قاعده فقهی اعتداء برداشت شده است.
این قاعده در مسأله حج بدین‌گونه است که اگر کسی در مسجدالحرام، مرتکب جنایتی شود در همان‌جا قصاص میشود، ولی اگر در بیرون از مسجدالحرام مرتکب جنایت شود و به خانه خدا پناه ببرد، تا وقتی از مسجد بیرون نیاید، قصاص نمیشود.
پانویس
- ↑ مختار عمر، معجم اللغة العربیة المعاصرة، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۱۴۷۲.
- ↑ طباطبایی، تفسیر المیزان، الاعلمی، ج۲، ص۶۳.
- ↑ مشکینی، تفسیر روان، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۲۳۰
- ↑ برجی، ترور و دفاع مشروع، ۱۳۸۶ش، ص۵۲.
- ↑ مشکینی، تفسیر روان، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۲۰۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، الاعلمی، ج۲، ص۶۳.
- ↑ حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۴۴۱؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۹۸۱م، ج۲۱، ص۳۲؛ طوسی، الخلاف، نشر اسلامی، ج۵، ص۱۹۳؛ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۶۰.
- ↑ کاشف الغطاء، أنوار الفقاهة (کتاب المکاسب)، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۲۴.
- ↑ حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۴۴۱.
منابع
- مختار عمر، احمد، معجم اللغة العربیة المعاصرة، بیجا، عالم الکتاب، ۱۴۲۹ق.
- برجی، یعقوبعلی، ترور و دفاع مشروع، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۶ش.
- حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، موسسه آل البیت، ۱۳۷۴ش.
- طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، بیروت، الاعلمی، بی‌تا.
- طوسی، محمد بن حسن،الخلاف، قم، نشر اسلامی، بی‌تا.
- طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ۱۳۸۷ق.
- کاشف الغطاء، حسن، أنوار الفقاهة (کتاب المکاسب)، نجف، کاشف الغطاء العامه، ۱۴۲۲ق.
- نجفی، محمدبن حسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
- مشکینی، علی، تفسیر روان، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۲ش.